امام جعفر صادق(ع):
هرکه دوست دارد از اصحاب قائم باشد، باید منتظر باشد
و در عمل اهل ورع و محاسن اخلاق باشد این چنین فردی منتظر واقعی است.[1]
مقدمه
همان گونه که درخت، ریشه، تنه، شاخ و برگ و میوه دارد. درخت دین‌داری نیز سه بخش دارد:
ریشه و تنه (عقاید)،
شاخ و برگ‌ها (احکام شرعی)
و میوه ها (اخلاق).
این سه بخش ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. با تفکر و تحقیق، اعتقادات دینی شکل می گیرد و وارد دایرة دین می شویم. با عمل به آنچه که می دانیم و انجام واجبات و ترک گناهان اعتقادی و عملی به مقامات والای اخلاقی و عرفانی می رسیم.[2]
جهان‌بینی توحیدی، آیین بهتر زیستن است و بندگی خدا. «نگرش توحیدی» هم چون نخ تسبیح مهره های قیمتی پندار، کردار و گفتار را به هم وصل می کند. مهم‌ترین فواید این نگرش عبارتند از:
- زندگی هدفمند و معنادار،
- محبوبیت[3]و جذابیت بین مرد[4]،
- انسجام و توحیدیافتگی شخصیت،
- یافتن پاسخ سؤالات اساسی زندگی (من کیستم؟ این جا کجاست؟ با که هستم؟ چرا این جا هستم؟ تا کی اینجا هستم؟ و کجا خواهم رفت؟)،
- کاهش تردیدهای و سردرگمی،
- افزایش آرامش روان،
- تکامل ابعاد مختلف شخصیت،
- ارتقا سلامت روان،
- یافتن معنا برای دردها و رنج‌ها و فقدان‌ها،
- رضایت از زندگی.
اسلام برای اجرایی شدن و تحقق «زندگی هدفمند» می گوید «بکوشید» ساعات شبانه روزمان را به چهار بخش «عبادت»، «کسب و کار حلال»، «معاشرت سالم»، «لذات و تفریحات سالم برای کسب نشاط بیشتر در سه بخش قبل[5]» تقسیم کنیم.[6]نیز باید امروز ما با نظارت، مراقبت و محاسبة دقیق کردار، پندار و گفتارمان، بهتر از دیروز باشد.[7]
زندگی در فضای سایبری و بیرونی
برای این که فضای مجازی ما را از اثرات حقیقی و واقعی این فضا غافل نکند در این کتاب گاهی مواقع در کنار فضای مجازی از واژة «فضای سایبری» استفاده می‌کنیم. فضای سایبری را نباید جدای از زندگی در دنیای واقعی در نظر بگیریم. باید لحظه به لحظه با خود بگوییم که به عنوان موجودی بااراده و بااختیار و هدفمند، من کجای آن چهار بخش یادشده هستم. فراموش نکنیم که در زندگی توحیدی باید همة کارهای ما در مسیر زندگی و با نیت خدایی و جلب رضایت خدا باشد. بنابراین یک انسان موحد نمی‌تواند باری و به هر جهت خود را در مسیر فن آوری ارتباطات و اطلاعات قرار دهد. بلکه با سیل بندهای عاقلانه از این امکانات به بهترین وجه در مسیر کمال و رشد خود و دیگران استفاده می‌کند.
زهرها و پادزهرهای تربیتی
با این که مسائل مختلف مربوط به فضای مجازی زندگی فردی و اجتماعی و دینی و اخروی ما را در بر گرفته است، متأسفانه برای آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی تربیتی و اخلاقی با فقر شدید کتاب و سخنرانی مواجه هستیم. امروزه بخش مهمی از پرونده های نیروی انتظامی، جلسات دادگاه‌ها و مشاوره‌های حضوری و تلفنی به مسائل مربوط به فضای مجازی اختصاص دارد. فضای مجازی ویژگی‌های خاصی دارد که آشنانبودن با آنها زمینه ساز آسیب‌های اخلاقی و تربیتی زیادی می‌شود. برای دفع و رفع این آسیب‌ها و استفاده بهینه از این فضا در این کتاب با ویژگی‌های فضای مجازی آشنا خواهیم شد.
مهم‌ترین مشکلات و مسائل تربیتی و اخلاقی در فضای مجازی عبارتند از:
- همسریابی و همسرگزینی (دائم یا موقت)،
- مزاحمت‌های ایـنترنـتی،
- اعتیاد به پورنوگرافی،
- هووهای دیجیتالی،
- اعتیاد اینترنتی،
- دوستی اینترنتی،
- تجاوز به عنف،
- خیانت همسران،
- دعانویسی و رمالی،
- وابستگی و عشق سایبری،
- مشاوره‌های مختلف پزشکی، روان شناختی، دینی، حقوقی ... .
ویژگی‌های این کتاب
مهم‌ترین ویژگی‌های این کتاب
- جدید بودن مسائل،
- کاربردی بودن مباحث،
- بیان راه‌کارهای عملی برای مشکلات
- بیان سودها، امتیازات و فواید فضای مجازی،
- بررسی دودها و آسیب ها و شیوه های دفع و رفع آنها،
- کمک از سودهای این فضا برای دفع و رفع دودها و آسیب ها،
- خواننده و مخاطب محور بودن( براساس پرسش های رائج مردم)،
- متکی بودن مباحث به مصاحبه‌های مختلف با کارشناسان فضای مجازی(ر.ک: پرسش 16)،
- توجه به تعاملات چهارگانه زندگی (ارتباط با خدا، ارتباط با خود، ارتباط با دیگران و ارتباط با طبیعت).
- بیان روش برای دفع (پیش‌گیری) رفع و دفن (درمان) صفات بد و عادات منفی و کسب صفات خوب و عادات مثبت،
برای این منظور از چهار روش رفتاری، شناختی و عاطفی استفاده شده است:
الف)روش‌های عاطفی: مانند توسل و سلام روزانه به امام زمان (عج)،
ب) روش‌های رفتاری: مانند ذکر گفتن، جریمه، تشویق، کنترل محرک، محاسبه نفس مکتوب و..،
ج) روش‌های تجسمی: مانند تصور ضررهای دنیای و اخروی گناه یا تجسم فواید علمی خویشتن‌داری.
د) روش‌های‌شناختی: مانند آگاهی از ویژگی‌های فضای مجازی و شناخت از نیرنگ‌های نفس و شیطان.
روش‌های شناختی به ما آگاهی می‌دهد و آگاهی و دانایی لازمة توانایی و مدیریت مقتدرانه برای مهار هوس، نفس و خودکنترلی است:
هر که آگه تر بود جانش قوی است
اگرچه رودخانه فضای مجازی، از کوه امپریالیسم رسانه ای جاری می شود و صدهزاران و دام و دانه دارد، ولی اگر ما خود را در این دنیا هم در محضر خداوند بدانیم، دستوراتش را رعایت کنیم و با قرآن، کتب اخلاقی و علمای اخلاق مأنوس باشیم از آسیب ها در امان خواهیم بود.
قدردانی و تشکر
در پایان از استاد بزرگوار حجت الاسلام و المسلمین دکتر مرتضی آقاتهرانی تشکر و قدردانی می کنم. با گرفتاری های زیادی که دارند این کتاب را مطالعه کردند و ضمن راهنمایی های خود، مشوق نشر و چاپ آن بودند.
نیز از همه شما خوانندگان بزرگوار که انتقادات و پیشنهادات خود را به بنده هدیه خواهید داد.
****
1392
م.ح قدیری
کلمات کلیدی:
